تکمیل و تعالی نقشه قالی ایرانی به مرور زمان صورت گرفته است. بنابر شواهد تاریخی، قالیهای ایران تا حدود 450 سال پیش مقارن سلطنت شاه طهماسب با طرحهای هندسی بافته میشدند و شاید تا حدودی به تحقیق بتوان گفت تنها بعد از این زمان بود که طرحهایی با خطوط منحنی و دوار در نقش قالی ایران وارد شد و در این زمان، هنر قالی مانند دیگر هنرهای زیبا به حد کمال خود رسید.
هنگام بحث درباره طراحان نقش قالی ایران اگر از گذشتههای بسیار دور عهد صفوی که تنها نام انگشت شمار تنی چند از این هنرمندان از جمله رضا عباسی، میرک و سلطان محمد تبریزی بر صفحات تاریخ هنر ایران باقیمانده است بگذریم و ادامه مبحث را با گذشتن از یک فضای خالی تاریخی به دوره پایانی عهد قاجاریه کشانده و تاریخ نقش قالی را از زمان نقاش بزرگ کرمان محسن خان شروع کرده و به زمان حال برسانیم، به نام بسیاری از هنرمندان نقش قالی و تذهیب بر میخوریم که حاصل تخیل و قدرت نقش آفرینی هنر قالی بافی ایران جلوه ابدی بخشیدهاند.
طراحان بزرگ نقش قالی ایران در 150 سال اخیر در پنج مرکز مهم قالی بافی ایران به شرح زیر دسته بندی میشود:
کرمان
سر سلسله نقاشان بزرگ ایران، محسن خان نقاش معروف کرمانی است متولد سال 1211 شمسی و متوفی سال 1290 شمسی؛ فرزند این هنرمند بزرگ حسنخان یکی از طراحان نام آور و برجسته نقش قالی است. شاگردان حسنخان به ترتیب عبارتند از زمانخان، احمد علیخان کربلایی، اکبر فدایی، کاشی نقاش، حاج محمد جعفر، عزیز الله بهارستانی، رضا بهرهمند و حسین رسولی راوری که هر کدام از آنها با ابداع نقشهای جدید و دلفریب هنر نقش قالی را در خطه کرمان به اوج کمال خود رسانیدند.
در نسل سوم نقاشان کرمانی به نامهای محمد علی شاهرخی پسر حسنخان،اکبر بهارستانی فرزند عزیزالله بهارستانی، عباس سروری،احمد کیوان، علی صوتی و حسین واعظی بر میخوریم.
اصفهان
در طراحی قالی اصفهان بیتردید باید ابتدا به نام عیسی بهادری اشاره شود. او پس از اتمام مدرسه کمال الملک، سال 1315 به سرپرستی هنرستان هنرهای زیبا اصفهان برگزیده شد؛ به مدت 30 سال در این سمت شاگردان زیادی را در همه رشتههای هنرهای تزئینی بویژه در نقاشی و تذهیب و نقش قالی تربیت کرد و طرحهای بسیار جالبی را به مجموعه طرحهای ایرانی افزود؛ جواد رستم شیرازی، پورصفا، هوشنگ جزیزاده، محمود فرشچیان و جعفرقلی دادخواه همگی از دانش آموختگان این هنرستان و از شاگردان و همکاران او بودند.
احمد ارچنگ متولد 1293 شمسی هنرمند برجسته دیگری است که از او طرحهای چشم نواز و زیبایی در نقش قالیبافی مانده است؛ شاگردان با استعداد این هنرمند به نامهای عباس کرباسیون و رحمت الله شادمان در ادامه کار استاد هم اکنون به کار طراحی در اصفهان اشتغال دارند؛ جعفر رشتیان، طراح معروف دیگری درا صفهان که تا چندی پیش در قید حیات بود در زمینه طرحهای منظرهای نمونههای بسیار با ارزشی از خود بر جای گذاشت. نمیتوان از نقش قالی اصفهان صحبت کرد و به نام حسین مصور الملکی متولد 1270 شمسی از نقاشان مشهور نقش قالی اصفهان اشاره نکرد.
کاشان
در دفتر طراحان بزرگ و صاحب سبک کاشان در 110 سال اخیر ابتدا به نام رضا صانعی میرسید رضاخان که از پیشکسوتان هنرمند نقش قالی است بر میخوریم. این هنرمند نامدار سال 1265 شمسی در شهر کاشان متولد شد. او مانند سایر هنرمندان همعصر خود، نقاشی و طراحی را نزد میرزا احمد و برادرش میرزا علی اکبر آموخت و خیلی زود خود به مرحله استادی رسید. آثار او بیشتر بصورت دورنما و پرتره است. همکار و داماد او میرزا نصرالله صانعی نقاش زاده نیز از استادان فن نقش قالی است که بیشتر در سبک کلاسیک کار میکرده است.
